Czy stres zawsze jest naszym wrogiem i dlaczego warto go lepiej poznać?

Czy stres zawsze jest naszym wrogiem i dlaczego warto go lepiej poznać?

Stres to nieodłączny element naszego życia, jednak jego zrozumienie wcale nie jest takie proste. Współczesna psychologia przedstawia różne definicje tego zjawiska, a badacze wciąż nie są zgodni co do jednej, uniwersalnej koncepcji. Stres może być traktowany jako bodziec zewnętrzny, reakcja organizmu na stresor, a także wynik kalkulacji naszych możliwości w zestawieniu z wymaganiami sytuacji. Jakie skutki niesie za sobą stres i dlaczego niektóre sytuacje wydają się bardziej stresujące od innych? W tym artykule przyjrzymy się różnym definicjom stresu i jego wpływowi na nasze ciało oraz psychikę.

Czy stres zawsze jest naszym wrogiem i dlaczego warto go lepiej poznać?

Stres to nieodłączny element naszego życia, jednak jego zrozumienie wcale nie jest takie proste. Współczesna psychologia przedstawia różne definicje tego zjawiska, a badacze wciąż nie są zgodni co do jednej, uniwersalnej koncepcji. Stres może być traktowany jako bodziec zewnętrzny, reakcja organizmu na stresor, a także wynik kalkulacji naszych możliwości w zestawieniu z wymaganiami sytuacji. Jakie skutki niesie za sobą stres i dlaczego niektóre sytuacje wydają się bardziej stresujące od innych? W tym artykule przyjrzymy się różnym definicjom stresu i jego wpływowi na nasze ciało oraz psychikę.

Stres to nieodłączny element naszego życia, jednak jego zrozumienie wcale nie jest takie proste. Współczesna psychologia przedstawia różne definicje tego zjawiska, a badacze wciąż nie są zgodni co do jednej, uniwersalnej koncepcji. Stres może być traktowany jako bodziec zewnętrzny, reakcja organizmu na stresor, a także wynik kalkulacji naszych możliwości w zestawieniu z wymaganiami sytuacji. Jakie skutki niesie za sobą stres i dlaczego niektóre sytuacje wydają się bardziej stresujące od innych? W tym artykule przyjrzymy się różnym definicjom stresu i jego wpływowi na nasze ciało oraz psychikę.

Czym jest stres?

Stres sprawia problemy od samego początku – okazuje się, że nawet w kwestii definicji podnosi ciśnienie naukowcom, którzy nie mogą się zgodzić na jeden obowiązujący opis tego czym jest stres.

W dzisiejszej psychologii przyjmuje się trzy rozumienia stresu.

• Stres to sytuacje, które występują w naszym otoczeniu mające naturalną zdolność do wywoływania napięcia i silnych emocji.
• Stres to reakcja na stresor. To, co ważne w tym rozumieniu stresu, to fakt, że oddziela się czynnik zewnętrzny – stresor –  (np. nadjeżdżający w naszym kierunku z dużą prędkością samochód, wystąpienie publiczne lub wspomnienie nieprzyjemnej rozmowy, które “pojawiło się” w naszej głowie) od reakcji naszego organizmu na ten czynnik – stresu. Taką koncepcję opracował mieszkający w Kanadzie endokrynolog Hans Selye w latach 30’ XX w. Selye jako pierwszy wprowadził do słownika słowo stres i całe życie naukowe poświęcił badaniu tego zjawiska (był też kilkakrotnie nominowany do nagrody Nobla).
• Trzecia definicja powstała w latach ‘80 XX w. Bazuje na teorii amerykańskich psychologów – Richarda Lazarusa i Susan Folkman i zakłada, że stres jest wynikiem szybkiej kalkulacji, której dokonuje nasz mózg. Oblicza różnicę między wymaganiami danej sytuacji, a naszymi możliwościami. Jeżeli w wyniku tych szybkich obliczeń okaże się, że nasze możliwości są większe niż wymagania, to stres będzie nas motywował do działania i raczej będzie nam pomagał, natomiast jeżeli wynik pokaże, że wymagania przewyższają znacząco naszą percepcję naszych możliwości, wtedy stres będzie działał na nas negatywnie – taki stres nazywany jest dystresem.

Kiedy zostajemy wystawieni na stres, nasze ciało i umysł przygotowują się do reakcji, mobilizując nasze zasoby i energię w celu radzenia sobie z sytuacją.

Stres może wpływać na nas na różnych poziomach.

Fizjologicznie nasze ciało reaguje na stres poprzez wydzielanie tzw. hormonów stresu, takich jak kortyzol i adrenalina, które mają za zadanie zwiększyć naszą czujność i gotowość do działania. Ich aktywność odczuwamy obserwując podwyższone tętno, przyspieszony oddech, gonitwę myśli.

Psychologicznie, stres może powodować rozdrażnienie, napięcie, trudności w koncentracji, niepokój, przygnębienie. .

Stres wpływać też może na nasze zachowanie – zaburzać uczucie łaknienia i powodować, że tracimy apetyt lub przeciwnie – “zajadamy stres”, zaburzać nasz sen i regenerację, przyczyniać się do nadużywania substancji uzależniających i sprzyjać konfliktom interpersonalnym.

Podejście NUTS (opracowane przez kanadyjskie centrum badań nad stresem  Centre for Studies on Human Stress) pozwala nam lepiej zrozumieć, dlaczego niektóre sytuacje wywołują większy stres niż inne. Uwzględnienie tych czterech czynników pozwala nam ocenić, jakie czynniki wpływają na naszą reakcję stresową. Świadomość tych czynników może pomóc nam skuteczniej radzić sobie ze stresem, poprzez identyfikację i zarządzanie tymi czynnikami w naszym życiu.

• Nowość (Novelty)

  odnosi się do sytuacji, które są dla nas nowe, nieznane lub nieprzewidywalne. Zmiany, które są nieznane lub nieoczekiwane, mogą wywoływać stres, ponieważ musimy dostosować się do nowych wymagań i sytuacji.

• Niespodziewane (Unexpected)

  dotyczy sytuacji, które nie spełniają naszych oczekiwań lub są sprzeczne z naszymi planami. Gdy rzeczy nie idą zgodnie z planem, może to prowadzić do stresu, ponieważ musimy radzić sobie z niespodziewanymi przeszkodami i adaptować się do zmieniającej się sytuacji.

• Zagrożenie Ego (Threat to Ego)

  odnosi się do sytuacji, które zagrażają naszej samoocenie, wartościom lub poczuciu własnej kompetencji. Kiedy czujemy, że nasza tożsamość lub wartość jest zagrożona, reagujemy ze stresem, ponieważ stawiamy sobie pytania o własną wartość i kompetencje.

• Poczucie Kontroli (Sense of Control)

  odnosi się do naszej oceny, czy mamy możliwość wpływu na daną sytuację. Gdy czujemy, że nie mamy kontroli nad sytuacją, możemy czuć się bezsilni i wywoływać to uczucie stresu.

Czy stres zawsze jest zły?

Całkowita wolność od stresu to śmierć, gdyż stres obecny jest w każdym ludzkim działaniu – tak mówił Hans Selye, zwany również jako dr Stress.

Stres nie zawsze jest negatywny. Ewolucyjnie stres służył temu, żebyśmy potrafili szybko reagować w sytuacji zagrożenia (np. uciec przed mamutem). Stres mobilizuje układ nerwowy do szybkiego działania i  podejmowania decyzji. W rzeczywistości, małe dawki stresu mogą być motywujące i mobilizujące, pomagając nam osiągnąć cele i wykazać się skutecznością. Ten rodzaj stresu, nazywany eustresem, może nam pomagać w radzeniu sobie z wyzwaniami i osiąganiu sukcesów.

Jednak bardzo silny lub długotrwały stres, zwany dystresem, może stanowić poważne zagrożenie dla naszego zdrowia i dobrostanu. Kiedy jesteśmy stale narażeni na wysoki poziom stresu, nasz organizm może być przeciążony, co prowadzi do różnych negatywnych konsekwencji. Wpływ dystresu na zdrowie jest szeroko badany, a wyniki tych badań są niepokojące.

Problemy pojawiają się, gdy system reakcji na stres jest zbyt często uruchamiany. Kiedy wielokrotnie uwalniamy hormony stresu, nasze inne układy pozostają aktywne (np. wysokie ciśnienie krwi i poziom cukru we krwi). Te układy nie radzą sobie dobrze w trybie ciągłej czujności i mogą zacząć się psuć.

Wykazano, że pod wpływem chronicznego stresu zaburzone zostaje funkcjonowanie całego układu hormonalnego, a to wpływa na znaczące obniżenie funkcjonowania układu odpornościowego i zwiększa naszą podatność na infekcje wirusowe i bakteryjne. [1]

Stres może powodować trwałe zmiany w układzie nerwowym i funkcjonowaniu mózgu [2]

Stres może uszkadzać mikrobiotę jelitową i zaburzać funkcjonowanie układu trawiennego [3]

Stres wpływa negatywnie na zdrowie serca, może przyczyniać się do nadciśnienia tętniczego oraz arytmii [4]

Z psychologicznego punktu widzenia przewlekły stres powoduje również wyczerpanie, które może przerodzić się w depresję lub wypalenie. [5, 6]

Badacze Holmes i Rahe przeprowadzili badanie w latach 60., które miało na celu zbadanie związku między stresem a chorobami. Na podstawie analizy stresujących wydarzeń życiowych, opracowali skalę, która mierzyła stopień stresu związanego z różnymi życiowymi wydarzeniami. Okazało się, że im więcej stresujących wydarzeń miała osoba, tym większe ryzyko rozwoju chorób, takich jak choroby serca, nadciśnienie tętnicze, choroby układu pokarmowego czy depresja. [7]

Przykładowe pozycje ze skali stresu Holmesa i Rahe’a:

• śmierć współmałżonka – 100
• uraz lub własna choroba – 53
• ciąża – 40
• zmiana zawodu – 36
• dziecko opuszcza dom – 29
• zmiana godzin snu – 16
• urlop – 13

Od lat 60-tych minęło już trochę czasu, a dzisiaj do listy wydarzeń stresujących należałoby dodać wydawałoby się błahe wydarzenia jak spędzanie czasu w korkach, wydłużająca się lista to-do, negatywny komentarz w mediach społecznościowych, czy coraz większe ciśnienie w pracy.

Stres w pracy jest poważnym problemem w Polsce. W badaniach SADA Health Report 2022, Polacy uplasowali się na pierwszym miejscu wśród europejskich nacji pod względem ryzyka wypalenia zawodowego. Aż 70% z doświadczyło kiedyś poczucia, że są na skraju wytrzymałości. [8]

Co można z tym zrobić?

Czy jesteś w stanie wpłynąć na liczbę i intensywność stresorów, których doświadczasz? Najczęściej wydaje nam się, że jest to poza naszą kontrolą. Nie zawsze masz na to wpływ, ale możesz starać się ograniczać sytuacje powodujące stres w swoim życiu ale może okazać się, że nasze decyzje mogą wpłynąć na to, że ograniczymy sobie przynajmniej trochę obciążenie stresorami

– spotkania z jedną osobą wyjątkowo wyprowadzają Cię z równowagi – może nie musisz się z nią tak często spotykać?

– miałaś trudny rok, ale już planujesz zmianę pracy – może wstrzymaj się z tym krokiem na kilka miesięcy?

Większości stresujących sytuacji nie uda Ci się jednak pozbyć. Na szczęście Twój sposób radzenia sobie ze stresem może łagodzić jego negatywne konsekwencje.

Psychologowie dość szybko zauważyli, że te same wydarzenia u różnych osób wiążą się z innym poziomem stresu. To nie samo zdarzenie powoduje stres, ale nasza interpretacja tego zdarzenia. Najwyraźniejszym przykładem są osoby z syndromem stresu pourazowego (PTSD) po wojnie, u których np. dźwięk fajerwerków może uruchomić reakcję stresową o ogromnej sile.

To daje nadzieję, ponieważ o ile na to czy w naszym życiu pojawi się stresor czy nie, najczęściej nie mamy wpływu, to na to jak będziemy interpretować zagrożenie ze strony tego stresora jest już w naszych rękach – co nie oznacza, że jest to bardzo proste!

Tu z pomocą przychodzi koncepcja elastyczności psychologicznej.

Zakłada ona, że człowiek może realizować cele wynikające z własnych wartości niezależnie od pojawiających się przy tym negatywnych myśli i stanów emocjonalnych. Np. przygotowując się do ważnego egzaminu, mogą pojawić Ci się myśli “nie dam rady” “to jest za trudne i nigdy się tego nie nauczę” “jestem do niczego” oraz emocje takie jak lęk czy apatia. Natomiast elastyczność psychologiczna polega na działaniu pomimo tych przeszkód, kontynuacji nauki i napisania egzaminu. Co ważne i pocieszające, elastyczność psychologiczną można wytrenować!

Co na to Omyu?

Wierzymy, że połączenie potwierdzonych naukowo metod radzenia sobie ze stresem z działaniem grzybów adaptogennych daje najlepsze rezultaty.

Będziemy przedstawiać Wam potwierdzone naukowo metody lepszego radzenia sobie ze stresem – część metod możesz znaleźć już teraz w zakładce metody na stres.  Ale na tym nie koniec! Wspólnie z zespołem psychologów rozwijamy autorski program psychologiczny Oswoić stres.

Są też naturalne substancje, które wspierają organizm w lepszym radzeniu sobie ze stresem. Mogą zmniejszać jego odczuwanie i łagodzić reakcję fizjologiczną na stresor, ale też mogą działać wspierająco, pomagając w regeneracji zaburzonego w wyniku stresu funkcjonowania organizmu. Więcej o właściwościach i działaniu grzybów adaptogennych znajdziesz w zakładce grzyby funkcjonalne.

Przypisy:

[1] Morey, J. N., Boggero, I. A., Scott, A. B., & Segerstrom, S. C. (2015). Current Directions in Stress and Human Immune Function. Current opinion in psychology, 5, 13–17. doi:10.1016/j.copsyc.2015.03.007

[2] Sarkodie, E. K., Zhou, S., Baidoo, S. A., & Chu, W. (2019). Influences of stress hormones on microbial infections. Microbial Pathogenesis, 131, 270–276. doi: 10.1016/j.micpath.2019.04.013

[3] Peña, M. S. B., Mbassa, R. S., Slopen, N. B., Williams, D. R., Buring, J. E., & Albert, M. A. (2019). Cumulative Psychosocial Stress and Ideal Cardiovascular Health in Older Women. Circulation, 139(17), 2012–2021. doi: 10.1161/circulationaha.118.033915

[4] Karl, J. P., Hatch, A. M., Arcidiacono, S. M., Pearce, S. C., Pantoja-Feliciano, I. G., Doherty, L. A., & Soares, J. W. (2018). Effects of Psychological, Environmental and Physical Stressors on the Gut Microbiota. Frontiers in microbiology, 9, 2013. doi:10.3389/fmicb.2018.02013

[5] https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4790405/

[6] https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8834764/

[7] Holmes, T.H., & Rahe, R.H. (1967). The social readjustment rating scale. Journal of Psychosomatic Research, 11(2), 213-218

[8] https://www.stada.com/media/health-reports/stada-health-report-2022